OUDE PRENTEN MET EEN VERHAAL

Aan oude foto's en prentbriefkaarten zit vaak een mooi verhaal verbonden.

In deze rubriek proberen we meer geschiedenis van Enspijk in beeld te brengen.

Deze prentbriefkaart werd verstuurd op 27 juli 1905 door de heer J.N.Jongerius, toenmalig hoofd van de Enspijkse lagere school, geadresseerd aan 'den Jongenheer H. Mojet', te Gameren.

Op deze afbeelding van de kerk is nog duidelijk de meer dan manshoge muur te zien die vroeger aan de westzijde van de kerk stond. Deze muur is door een blikseminslag in de jaren '80 verwoest en niet meer opgebouwd.

Mevrouw Nel van Rijnsbergen heeft de heer Jongerius nog meegemaakt in zijn functie als hoofd van de school. Ze weet te vertellen dat hij jong en plotseling is overleden en dat zijn familie daarna is verhuisd richting Arnhem.

De porto voor het versturen van deze kaart bedroeg destijds 1 cent.

Deze prentbriefkaart werd verstuurd door Mr.Spronk-v.d. Heuvel, woonachtig op de Kampsedijk in het Veerhuis. Zij was de echtgenote van de heer Drikus Spronk, ook bekend als 'Drikus van 't veer' de veerbaas. De kaart werd verstuurd aan Mevr.de Bruin, Barbara Ziekenhuis, Vrouwenzaal in Culemborg en de porto voor deze kaart bedroeg 2 cent.

Op deze foto is nog het voormalige weeghuisje aan de Dorpsstraat te zien. Het huisje met weegbrug werd omstreeks 1912 gebouwd en werd beheerd door het bestuur van de dorpspolder van Enspijk. Hier werden alle mogelijke roerende goederen gewogen die verhandeld werden, zoals grind, zand, suiker-en boerenbieten, hooi en stro, maar ook vee. In de jaren '60 werd het huisje gesloopt en de weegbrug buiten werking gesteld.

.

De Dorpsstraat in 1926. In de deuropening staat Stien van den Hurk-van Buuren en het meisje rechts is Areke van der Zalm. In het tweede huis is later het postkantoor van postbode Gijs van Ringelensteijn gevestigd.

Het valt op dat de rechter vensters van de huizen gesloten zijn. Dat wijst op een sterfgeval aan de rechterkant van het dorp. Het is een traditie die nog tot in de jaren '70 door een aantal dorpelingen in ere werd gehouden. Alle mensen sloten dan, uit medeleven, één venster.

Dorpsstraat 2, het voormalige huis van bakker van Ringelesteijn. Later zal van Buren er een timmerwinkel vestigen. Later zal van Beusekom er wederom weer een bakkerij annex kruidenier van maken. Op de achtergrond, met een mand, loopt Leendert van der Zalm, de timmerman. Rechts staat de boerderij van Peter van de Werken.

In de dorpspolder werd zojuist (1926) proefgedraaid voor de gestelde opvoerhoogte van het nieuwe watergemaal. In 1969 werd dit gemaal gesloopt, nadat het al enkele jaren geen dienst meer deed, vanwege wijziging van de watergangen in verband met de verkaveling 'Tielerwaard-West'. Op deze foto: Willem Spronk, poldermeester Leendert v.d. Zalm, onbekend, B.van Muiswinkel, onbekend, molenaar-machinist Hendrik Pippel, twee onbekenden, C.J. v.d. Heuvel, onbekend, Hendrik Merkens, Bertus v.d. Zalm, burgemeester W.M. Kolff, R. van Diejen, Hendrik Berendse, Willem Merkens, Bouke de Jong en Ferdinand van As.

Onafhankelijkheidsfeest in 19...? Om het feest goed te laten verlopen moest er vantevoren uitvoerig vergaderd worden door het feestbestuur. Hoofdonderwijzer Velders schekt de borrel in en verder zien we van links naar reacht: veerman Drikus Spronk, C.v.d. Heuvel - secretaris van de dorpspolder, Hannes v.d. Hurk - herbergier van 't Zwaantje, Gozen van Rijnsbergen, Antoon van Akkoi en Jan Vermeulen.

Hier wandelt men in 1921 door de Biersteeg, die later Molenkampstraat zal heten. Op de voorgrond, in het midden, staat Cornelis van Waardenburg. In het huis rechts woont van Rijnsbergen, de opa van Mw.Nel van Rijnsbergen. Dit huis zal later afgebroken worden omdat de straat rechtgetrokken moet worden. Ook de twee hooibergen zullen verdwijnen. In het middelste huis woont varkenshandelaar Janus van Iterson. Het huis links is van C.J.v.d. heuvel, voorzager in de kerk en secretaris van de dorpspolder. Precies onder de voordeur van het middelste huis staat Areke v.d. Zalm.

De Linge, waar veerman Dorus (en later Drikus) Spronk op en neer vaart met zijn pont. Het veer is eigendom van de heerlijkheid Mariënwaerd en wanneer later bij Beesd een brug over de Linge gebouwd zal worden, blijven de freules uit protest tegen de aantasting van het natuurschoon gebruik maken van het veer. Bovendien laten ze peppelbomen poten om het betonnen kolos aan hun zicht te onttrekken.

Deze foto dateert uit ongeveer 1915, van links naar rechts:

Drikus Spronk - de veerman, Ant van Soest, Teun van Zee - achter de hondenkar, Maaike van Soest, Hil Kerkhof - met wit schort, Dorus Spronk - veerman in ruste in donker pak, drie onbekenden, Kees Vermeulen - op de achtergrond is zijn boerderij te zien, Geertje Bauw en jan Heikoop.

Rond 1915 werd de melk van de koeien uit Enspijk opgehaald door een stoomboot, die drie maal per week aanmeerde aan het Enspijkse veer. Als hij in aantocht was, liet de kapitein een schrille fluittoon horen en de boeren en boerinnen trokken dan met hun melk op hondenkarren richting de rivier. Daar werden de volle bussen ingescheept, terwijl er lege bussen werden meegegeven naar de boerderij. Door de zuivelfabriek Amilko te Gorinchem werd de room opgekocht om te verwerken tot zoete melk, karnemelk en boter.

Met de Hondenkar ging men naar de wei om te melken, dat gebeurde met de hand en werd meestal gedaan door de 'meiden'. Vervolgens werd de kar naar huis gereden, waar men de melk bewaarde in een grote kuip die op het erf van de boer stond. Om de room te koelen stond er water rondom de kuip. Elke twee dagen werd de melk in bussen gegoten en naar de Linge gebracht. Met een maatstok werd eerst gemeten hoeveel liter er werd geleverd, zodat de rekening precies zou kloppen.

Als men niet de beschikking had over een trekhond met kar, dan gebruikte men een melkkar, die geduwd moest worden. Deze kar was voorzien van een poot om op de grond te steunen -op deze foto duidelijk te zien-, anders kiepte de kar met de bussen melk om. De fabriek verstrekte de bussen en elke bus was genummerd bij de hals, zodat elke boer steeds dezelfde bussen in gebruik had. Op de foto is te zien dat er een ketting vastzit aan de handvaten van de bussen. Deze ketting is getrokken door het handvat van de deksel, zo werd voorkomen dat de deksels werden verwisseld en niet goed zouden passen op andere bussen.

Wat met van de melk overhield na eigen consumptie, werd verkocht aan de roomboterfabrieken in de omgeving. Later, waarschijnlijk vanaf ergens in de jaren '20, werd de koeienroom van huis opgehaald door Jan van de Water met kar en hit. Hij bracht de room naar de zuivelfabriek Vijheerenlanden in Schoonrewoerd.

De Kampsedijk omstreeks 1915.

De kinderen, zowel de jongens als de meisjes, droegen houten klompen, gemaakt van wilgen of peppelhout. Bijna elk dorp had wel een klompenmaker in de buurt. De jongens droegen petten, die ze op school afzetten en in de 'pettenkamer' aan een haaje hingen. De twee volwassenen zijn Dirk van Vliet in het midden en rechts Gradus van Vliet, gekleed in uniform van postbode.

De dijk was verhard met grind en omstreeks 1910 werd in het midden een klinkerpad gelegd.

In het eerste huis rechts, met rieten dak, woonde boer Job Zuurmond. Daarnaast woonde Dirk van Vliet. In het derde huis woonde eerst van Hilten en later Hannes de Lang. Het vierde huis werd bewoond door Kobus van Hemert en daarnaast is vaag de vloedschuur te zien van de familie Hendrik Berendse.

Links, aan de kant van de Linge, staat eerst de schuur van de familie Bauw, die daar fruitopslag in had. Vervolgens staat er de boerderij van Jan van Zandwijk, waar later Koorevaar woonde. De hooiberg behoorde toe aan boer Koos van de water, evenals het volgende huis. Daar heeft later Job van Iterson, de varkenshandelaar, nog gewoond. Vanaf 1992 was het pand eigendom van de familie van Linschoten.

1934. Op de achtergrond staat het huis aan de Dorpsstraat 8.

Het werd bewoond door de familie van der Zalm, Leendert - de dorpstimmerman - had zelf het fraaie houten sierhek gemaakt. Links achter het huis beheerde moeder Hendrika van der Zalm-v.d. Akker een winkeltje. Ze verkocht er losse beschuiten, koekjes van bakker den Hartog en schoensmeer van schoenmaker Jan van Dommelen. Na 1945 hield zij daarmee op.

Mien van de Water, getrouwd met Tijmen van Iterson, poseert hier voor de fotograaf. Zij is met de trekhond voor de hondenkar op weg naar de wei om te gaan melken. De familie van Iterson woonde aan de kampsedijk en hadden een boerenbedrijf. Ze hadden onder andere twee dochters, Geertje en Riek.

De hondenkarren werden in die tijd gefabriceerd door de wagenmakers Job van Mourik uit Deil en de Hartog uit Beesd. De leren tuigen voor de honden werden door de plaatselijke schoenmakers gemaakt of men kocht ze elders in winkels voor lederwaren. Als de trekhonden werden honden gekozen die groot, zwaar en sterk waren, met slappe oren. Het waren geen speciale rashonden. Na anderhalf jaar was de hond volgroeid en leerde gehoorzamen en in tuig te lopen. Sommige trouwe viervoeters hielden het als trekhond wel tien jaar uit. Thuis lag de hond aan een ketting in een warm hok onder de hooiberg. Als het 's winters te koud was mocht hij op de deel bij het vee liggen.

Trekhonden werden ook wel als karnhond gebruikt en moesten dan rondlopen in het rad, om zo het karnen aan de gang te houden, zoals bijvoorbeeld bij de familie Berendse.

Na de tweede wereldoorlog waren hier vrijwel geen trekhonden meer, maar in 1935 hadden in Enspijk nog vijf personen een trekhond met kar.

Volgens de wet was de gemeente verplicht elk jaar een keuring te houden. Deze werd bekend gemaakt in de streekkrant, 'De Geldermalser' en vond plaats bij de kerk.

Bij de keuring van 1930 werden trekhonden, karren en tuigen geinspecteerd en zij moesten aan bepaalde eisen voldoen. In het verslag hiervan wordt vermeld dat één hond werd afgekeurd, omdat hij de maat van 60 cm hoog niet haalde. De karren en tuigen waren alle in orde. Elke hondenkar was voorzien van een wit bord, waarop naam,nummer en woonplaats stonden vermeld. Op het bord achter het karrewiel op deze foto staat te lezen T.v.Iterson, N60, Deil.

Het Enspijkse Veer over de Linge heeft tot 1959 gevaren. De veerpont was tijdens de oorlog beschadigd en was toen in dermate slechte staat dat uitgebreide reparatie noodzakelijk was. De baron van Verschuer kreeg hiervoor geen financiele steun van overheidswege en het pont ging uit de vaart.

Op 8 april 1872 trad Dorus Spronk in het huhelijk met Hendrika Maria Schoordijk en op diezelfde dag vestigden zij zich op het 'Enspijksche Veer'. Meer dan 40 jaar bleef Dorus veerman en woonde hij met zijn gezin in het Veerhuis aan de Enspijkse kant van de Linge. Aan de overzijde van de rivier hing een veerbel, die men luidde als men over wilde. De voetgangers en later ook de fietsers werden met de roeiboot overgezet. De familie Spronk heeft totaal 96 jaar op het veer gezeten, Dorus werd opgevolgd door zoon Drikus (Hendrikus), die tot voorjaar 1958 heen en weer voer. Toen zijn vrouw Cornelia was overleden, verhuisde hij naar Beesd. Drikus fokte achter het huis een paar geiten en hield er een kruidenierswinkeltje bij, waar hij onder andere stroop verkocht.

Op deze foto zien we rechts de veerman Drikus op de pont. De boer houdt tijdens de overvaart zijn paard in de gaten. Hij brengt met de luchtbanden wagen een vrachtje naar Beesd of Mariënwaerd.

Hebt U aanvullende informatie of bent u in het bezit van oude foto's of prentbriefkaarten van Enspijk en zit daar een verhaal aan vast? Laat het ons weten. 

Ook willen we graag de geschiedenis van de oude huizen in Enspijk vastleggen. Bezit U nog foto's van uw oude huis en kunt u iets vertellen over de bewoners door de jaren heen? enspijk@enspijk.info